Kitap Hakkında

Yakın Tarih ve Türk Siyasi Hayatı ile ilgili araştırmalarda, başvurulması gerekli bazı temel siyasi metinler vardır. Bunlar, anayasalar, seçim kanunları, meclis tüzükleri, parti program ve tüzükleri, hükümet programlarıdır. Çalışmalarında ihmal edemeyecekleri bu temel siyasi metinler, araştırmacılar için önemli birer kaynak grubunu teşkil etmektedir. Diğer yandan belli bir dönemi kapsayan kronolojiler, siyasi kadroları gösteren (Cumhurbaşkanı, TBMM Başkanı, Başbakanlar, Kabine üyeleri, TBMM üyeleri) derlemeler, Parti liderlerinin söylev ve demeçleri, belli bir dönem zarfında hangi partilerin kurulduğunu (kuruluş ve kapanış tarihleri itibariyle kurucular ve yöneticileri) gösteren listeler, seçimlerin sonuçlarını, hangi tarihlerde, hangi seçim sistemi ile yapıldıklarını gösterir araştırmalar ve nihayet siyasi hayatla ilgili olarak siyasi partiler kanunu gibi metinler, yine aynı şekilde araştırmacı için değerli bir yardım unsuru olarak karşımıza çıkmaktadır. Tüm bu bahsedilen yayınlar, halihazırda mevcuttur; bu nedenle faydalanılmakla birlikte büyük oranda çalışmanın kapsamı dışında tutulmuştur.

Şimdiye kadar derli toplu biçimde üzerinde yeterince durulmamış olan seçim beyannameleri ise siyasi partilerin ideolojilerini yansıtan oldukça önemli bir siyasi belge grubu, aynı zamanda siyasi propaganda unsurudur. Bu beyannameler, parti adına ya da müstakil olmakla birlikte seçim öncesinde halka hitaben yayınlanır ve yayınlayanın en temel vaatlerini içerir.

Seçim beyannamelerinin metinleri incelendiğinde 1923’ten 1960’a uzanan zaman diliminde Türkiye’nin sorunlarının evrimi de ortaya çıkmaktadır. Beyannamelerde işlenen konular güncel meselelere değinmekle birlikte tarihe ve geleceğe yönelik ifadeler de barındırmaktadır. Bu bakımdan beyannamelerde, Türkiye’de hangi sorunların, hangi dönem ve yıllarda ön planda iken daha sonra hangilerinin geri plana düştüğü izlenebilmektedir. Aynı zamanda bir partinin değişik seçim dönemlerinde yayınladığı seçim beyannamelerinin mukayesesi ile o siyasi partinin ideolojik gelişimini görmek, değişen fikirlerini yakalamak mümkündür. Aynı şekilde beyannamelerin rakip partiler yönünden mukayesesi de siyasi arenada bu partilerin konumlanışlarını, birbirlerinden ne ölçüde farklılaşıp ne ölçüde benzeştiklerini ortaya koymak bakımından faydalıdır.

Ancak seçimlerin öncesinde “Seçim Beyannamesi” başlığı ile yayınlanan metinlerle birlikte -bu isim kullanılmamış olmasına rağmen- aynı mahiyette yayınlanan kimi dokümanlar da bulunmaktadır. Bir bakıma “beyanname” ifadesinden hareketle kullanılacak şeklî ölçünün önemli eksiklikler doğuracağı görülmüştür. Çünkü seçimlerden önce yayınlanan bazı metinlerin, adı seçim beyannamesi olmasa da, işlevi aynıdır. Bu bakımdan seçime girecek parti, iktidar partisi ise iktidar oldukları süre boyunca yaptıkları işlerden bahseden metinler; muhalif parti ise seçmenleri ikna etmek için yayınladıkları metinler göz ardı edilememelidir. Örneğin 1946 yılında, seçimlerden önce İsmail Hüsrev Tökin tarafından ve sadece kendi ismi ile yayınlanan üç adet kitap, hem Cumhuriyet Halk Partisi’nin ilke ve vaatlerini izah etmekte hem de Demokrat Parti’nin ilke ve vaatlerini eleştirmekteydi. 1954 seçimlerinden önce Demokrat Parti’nin parti neşriyatı olarak yayınladığı kimi kitaplar ise seçim propagandası içeriğine sahipti. Yine 1957 seçimlerinde Hürriyet Partisi’nin parti neşriyatı olarak yayınladığı kitaplar da bu özelliklere sahipti. Nihayetinde bunların tamamı, seçime yönelik propaganda faaliyetlerinin birer parçası idi.

Diğer taraftan tek parti döneminden başlayarak çok partili dönemin 1954 yılı seçimlerine kadar devam eden radyo konuşmaları da bu çalışmanın kapsamına alınmıştır. Çünkü radyo konuşmaları, mahalli seçim mitinglerinden farklı olarak toplu seçim beyannamelerinin genele hitabı biçiminde bütün millete seslenme fırsatını tanımaktadır ve aynı amaca matuftur.

Mustafa Kemal Atatürk Dönemi Beyannameleri (1923, 1927, 1931 ve 1935 yılları) ve İsmet İnönü Dönemi Beyannameleri (1939 ve 1943 yılları) bir bölüm olarak değerlendirilmiştir. İkinci bölüm, çok partili siyasal hayatın ilk seçimi olan 1946 yılı seçimlerini; üçüncü bölüm, Cumhuriyet Halk Partisi’nin 27 yıllık bir iktidardan sonra idareyi Demokrat Parti’ye kaptırdığı 1950 yılı seçimlerini; Dördüncü Bölüm, Demokrat Parti iktidarının yenilendiği 1954 yılı seçimlerini; Beşinci Bölüm, Demokrat Parti iktidarının son seçim galibiyeti olan 1957 yılı seçimlerini ele almaktadır. Bütün bu dönemlerde seçimlere katılan siyasi partilerin ve bağımsız aday olan milletvekillerinin beyannameleri de çalışmanın kapsamındadır.

Bahsedilmesi gerekli olan bir nokta da seçim sonuçları ile ilgilidir. Bilindiği üzere tek partili siyasal hayat ve iki dereceli seçim sistemi gereğince 1946 yılına kadar CHP iktidarda kalmıştır. 1946 yılı seçimlerinde Cumhuriyet Halk Partisi, % 85 oy oranı ile 395, Demokrat Parti %13 oy oranı ile 66 milletvekili çıkarmış; 4 bağımsız milletvekili de meclise girmiştir. 1950 yılı seçimlerinde Demokrat Parti %52 oy oranı ile 415, Cumhuriyet Halk Partisi %40 oy oranı ile 69, Milli Kalkınma Partisi %3 oy oranı ile 1 milletvekili çıkarmış; 2 bağımsız milletvekili de meclise girmiştir. 1954 yılı seçimlerinde Demokrat Parti %57 oy oranı ile 502, Cumhuriyet Halk Partisi %35 oy oranı ile 31, Cumhuriyetçi Millet Partisi %4 oy oranı ile 5, Türkiye Köylü Partisi %0,6 oy oranı ile 1 milletvekili çıkarmış; 3 bağımsız milletvekili de meclise girmiştir. 1957 yılı seçimlerinde Demokrat Parti %47 oy oranı ile 424, Cumhuriyet Halk Partisi %41 oy oranı ile 178, Cumhuriyetçi Millet Partisi %7 oy oranı ile 4, Hürriyet Partisi %4 oy oranı ile 4 milletvekili çıkarmış; bu seçimlerde hiçbir bağımsız aday meclise girememiştir. Bu nedenle çalışmanın sıralama kısmında iktidarda olan parti odaklı bir sıralama dizini takip edilmiştir.